Elp | 49 | Elpermeer of Zwarte water
Het Elpermeer is eigendom van Staatsbosbeheer. Het is een groot natuurlijk meer dat rondom in een heidelandschap, hieromheen ligt bos. Het grootste deel van het meer ligt in de voormalige gemeente Westerbork en aangezien het meer vlak bij Elp lag, werd het meer het Elpermeer genoemd. Een kleiner deel, de oostzijde, lag in de voormalige gemeente Rolde; daar werd het meer het Zwarte water genoemd. Maar tot 1850 wordt meer alleen het Zwarte watergenoemd!
topografie
Kaart 1850, met het Zwarte Water
Waar de naam Zwarte Water vandaan komt is wel duidelijk als je je op het meer begeeft; het water is donker van kleur door de venige ondergrond! Ook nu loopt de gemeentegrens er nog dwars doorheen; het grootste deel ligt in de gemeente Midden-Drenthe en oostelijke deel hoort bij de gemeente Aa en Hunze.
Het heidelandschap was oorspronkelijk veel groter, tot ver in de omtrek van het meer was heide aanwezig; dat is te zien op de eerste kadastrale kaart uit 1850. Het meer en de heide is dan al grotendeels eigendom van de Markegenoten van Elp, gemeente Westerbork en het stukje van de gemeente grens is van de Markegenoten van Schoonloo, en hoort dan bij de gemeente Rolde.
1850, 1e kadastrale kaart met heide
Onderzoek
In de week van 26 september 2017 heeft Wim Hoek, fysisch geograaf van de Universiteit van Utrecht, met enkele studenten en technische ondersteuning het Elpermeer onderzocht. Het vermoeden bestond dat het Elpermeer wellicht, net als het Mekelermeer en het Esmeer, een grote pingoruïne zou zijn, die altijd water heeft gevoerd en nooit geheel is dichtgegroeid met veen. Dit onderzoek vond plaats vanaf een vlot, waarbij een kern gestoken werd, voor nader wetenschappelijk onderzoek (zie Verdieping).
onderzoek vlot op het Elpermeer
Op de hoogtekaart is goed zichtbaar het gaat om een min of meer ronde depressie, die vanaf de randen wat onregelmatig is. Hij is grotendeels gevuld met water en met een mogelijke ‘randwal’ er omheen, maar ook de wal is relatief erg smal en onregelmatig. De maat van het meer is echter relatief groot voor een pingoruïne en de randwal is in verhouding juist weer erg smal. Het kronkelige verloop doet meer denken aan vrij recente verstoring. Maar de vergelijking met het Mekelermeer was voldoende aanleiding om hier toch onderzoek te doen. Het idee was ook om de gestoken kern van het Elpermeer te vergelijken met de kern die in de zomer van 2016 is gestoken tijdens de Summerschool, in het Witteveen (zie locatie 853, elders op de website). Dit betrof wel een vrijwel gave pingoruïne en het veenpakket is daar zo’n 4 m dik.
hoogtekaart
Volgens het Dinoloket is er 1 boring aanwezig in het Elpermeer. Deze toont 1m gyttja direct op het zeer fijne zand van de Formatie van Peelo. Gyttja is een organisch meersediment. De aanwezige boringen rondom het meer laten onder een dunne laag omgewerkte grond zo’n 30 cm sterk lemig zand zien en daaronder is zandige leem (keileem) aanwezig. Het Dinoprofiel van deze locatie laat zien dat er een duidelijk ‘gat’ zit in het keileemdek, terwijl keileem in de omgeving wel aanwezig is. Op het keileem ligt dan dekzand. Zo’n gat in de keileem kan niet gevormd worden door de wind, dus dit moet een grote en ondiepe pingoruïne zijn.
Doorsnede Dinoloket, met bij de zwarte pijl het Mekelermeer